خاندان اعتصامیخاندان اعتصامی از جمله خاندان‌هایی بودند که در عصر پهلوی اول و دوم می‌زیسته‌اند و بیش‌تر به شعر و ادب و فرهنگ اشتغال داشتند. فهرست مندرجات۱.۱ - تألیفات به زبان عربی ۱.۲ - اقدامات فرهنگی ۱.۲.۱ - تأسیس مدرسه تربیت ۱.۲.۲ - تأسیس کتاب‌خانه تربیت ۱.۲.۳ - تأسیس مجله گنجینه فنون ۱.۲.۴ - احداث چاپ‌خانه ۱.۳ - نماینده مجلس ۱.۴ - تأسیس کتاب‌خانه مجلس شورای ملی ۱.۵ - جمع‌آوری کتب خطی ۱.۶ - تأسیس مجله بهار ۱.۷ - ترجمه آثار ادبی ۱.۸ - وفات ۱.۹ - سخنی از ده‌خدا ۱.۱۰ - فرزندان ۲ - ابوالقاسم اعتصامی ۲.۱ - سال ۱۲۹۵ ۲.۲ - سال ۱۳۰۲ ۲.۳ - مناصب در داخل کشور ۳ - پروین اعتصامی ۳.۱ - تحصیلات ۳.۲ - ازدواج ۳.۳ - کارمند کتاب‌خانه ۳.۴ - وفات ۴ - پانویس ۵ - منبع ۱ - یوسف اعتصامیبزرگ خاندان اعتصامی، یوسف‌خان اعتصام‌الملک بود که در سال ۱۲۵۳ه. ش در شهر تبریز دیده به جهان گشود. [۱]
چاووش اکبری، رحیم، زندگی و شعر پروین اعتصامی حکیم بانوی شعر، ص۲۱، تهران، نشر ثالث، چاپ اول، ۱۳۷۸.
؛ ولی ریشه وی در شهر آشتیان است و پدرش به خاطر این‌که مستوفی آذربایجان بود، به تبریز آمد و یوسف‌خان نیز در این شهر دیده به جهان گشود و بزرگ شد: «پدرش میرزا ابراهیم‌خان مستوفی (اعتصام‌الملک)، یکی از اعزه نجبای آشتیان، در جوانی با سِمت استیفای آذربایجان به تبریز رفت و تا پایان عمر در آن شهر مینوچهر اقامت گزید». [۲]
چاووش اکبری، رحیم، زندگی و شعر پروین اعتصامی حکیم بانوی شعر، ص۲۱، تهران، نشر ثالث، چاپ اول، ۱۳۷۸.
دروس مقدماتی حوزه را در شهر حوزه گذرانید و علاوه بر این‌که فقه و اصول و فلسفه را فرا گرفت، [۳]
عاقلی، باقر، شرح حال رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران، ج۱، ص۱۳۲، تهران، نشر گفتار، چاپ اول ۱۳۸۰.
ادبیات عرب و هم‌چنین ادبیات فارسی را نیز آموخت و چندین کتاب به زبان عربی تألیف کرد. [۴]
عاقلی، باقر، شرح حال رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران، ج۱، ص۱۳۲، تهران، نشر گفتار، چاپ اول ۱۳۸۰.
۱.۱ - تألیفات به زبان عربیاز جمله کتبی که وی به زبان عربی تألیف کرد، کتاب «قلائد الادب فی شرح اطواق الذهب» بود که در مصر جزو کتب درسی شد؛ هم‌چنین وی کتاب «ثورة الهند» را نگاشت که بر آن در کشورهای عربی شرح‌هایی نگاشته شد. [۵]
بامداد، مهدی، شرح حال رجال ایران در قرن ۱۲، ۱۳ و ۱۴هجری، ج۴، ص۴۹۳، تهران، انتشارات زوار، چاپ دوم، ۱۳۵۷.
[۶]
چاووش اکبری، رحیم، زندگی و شعر پروین اعتصامی حکیم بانوی شعر، ص۲۲، تهران، نشر ثالث، چاپ اول، ۱۳۷۸.
۱.۲ - اقدامات فرهنگیبرخی اقدامات فرهنگی میرزا یوسف‌خان آشتیانی به شرح ذیل است: ۱.۲.۱ - تأسیس مدرسه تربیتیوسفخان آشتیانی به کمک چند نفر از دوستان تبریزی خود از جمله سیدحسن تقی‌زاده، محمدعلی تربیت و حسین عدالت مدرسه تربیت را دایر نمود که دومین مدرسه در تبریز بود که با اصول جدید و غیر مکتب‌خانه‌ای اداره و تدریس می‌شد. [۷]
تقی‌زاده، حسن، زندگی طوفانی خاطرات سیدحسن تقی‌زاده، ص۲۷ و ۲۸، به کوشش ایرج افشار، انتشارات محمدعلی علمی، چاپ اول، تهران، بی‌تا.
۱.۲.۲ - تأسیس کتاب‌خانه تربیتپس از آن به کمک چند نفر از دوستان تبریزی خود از جمله سیدمحمد شبستری، تقی‌زاده، محمدعلی تربیت و حسین عدالت، کتاب‌خانه تربیت را نیز تأسیس کرد. این کتاب‌خانه در جریان انقلاب مشروطیت سوزانده شد. [۸]
تقی‌زاده، حسن، زندگی طوفانی خاطرات سیدحسن تقی‌زاده، ص۲۹، به کوشش ایرج افشار، انتشارات محمدعلی علمی، چاپ اول، تهران، بی‌تا.
[۹]
تقی‌زاده، حسن، زندگی طوفانی خاطرات سیدحسن تقی‌زاده، ص۳۵، به کوشش ایرج افشار، انتشارات محمدعلی علمی، چاپ اول، تهران، بی‌تا.
۱.۲.۳ - تأسیس مجله گنجینه فنونهمچنین یوسف اعتصامی همراه سیدحسن تقی‌زاده و محمدعلی تربیت، مجله گنجینه فنون را در تبریز بنیان نهاد [۱۰]
تقی‌زاده، حسن، زندگی طوفانی خاطرات سیدحسن تقی‌زاده، ص۳۵، به کوشش ایرج افشار، انتشارات محمدعلی علمی، چاپ اول، تهران، بی‌تا.
[۱۱]
الموتی، مصطفی، بازیگران سیاسی از مشروطیت تا سال ۱۳۵۷، ج۴ ص۳۹۸، لندن، چاپ پکا، نوبت اول، ۱۳۷۴ ه. ش، ۱۹۹۶م.
[۱۲]
الموتی، مصطفی، بازیگران سیاسی از مشروطیت تا سال ۱۳۵۷، ج۴ ص۴۰۳، لندن، چاپ پکا، نوبت اول، ۱۳۷۴ ه. ش، ۱۹۹۶م.
[۱۳]
عاقلی، باقر، شرح حال رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران، ج۱، ص۱۳۲، تهران، نشر گفتار، چاپ اول ۱۳۸۰.
و خود نیز در آن مجله نگارش مقاله می‌کرد. این مجله بیش‌تر به ترجمه مقالات خارجی می‌پرداخت.۱.۲.۴ - احداث چاپخانهاز جمله اقدامات فرهنگی دیگر وی در شهر تبریز، احداث چاپ‌خانه‌ای در شهر تبریز بود که وی آن را با هزینه شخصی خود راه‌اندازی نمود. [۱۴]
عاقلی، باقر، شرح حال رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران، ج۱، ص۱۳۲، تهران، نشر گفتار، چاپ اول ۱۳۸۰.
۱.۳ - نماینده مجلسدر دوره سوم مجلس شورای ملی، همراه تقی‌زاده و بسیاری از هم‌فکرانش از ناحیه تبریز، به نمایندگی انتخاب شد. [۱۵]
اسامی‌نمایندگان مجلس شورای ملی از آغاز مشروطیت تا دوره ۲۴ قانون‌گذاری و نمایندگان مجلس سنا در هفت دوره تقنینیه، ص۲۹، بی‌جا، ۱۳۵۶ ه. ش.
۱.۴ - تأسیس کتاب‌خانه مجلس شورای ملیپس از تأسیس کتاب‌خانه مجلس شورای ملی، به ریاست آن برگزیده شد و تا آخر عمر این سمت را حفظ کرد. [۱۶]
بامداد، مهدی، شرح حال رجال ایران در قرن ۱۲، ۱۳ و ۱۴هجری، ج۴، ص۴۹۳، تهران، انتشارات زوار، چاپ دوم، ۱۳۵۷.
[۱۷]
عاقلی، باقر، شرح حال رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران، ج۱، ص۱۳۳، تهران، نشر گفتار، چاپ اول ۱۳۸۰.
۱.۵ - جمع‌آوری کتب خطییوسف اعتصامی علاوه بر توسعه و تکمیل کتاب‌خانه مجلس، در جمع‌آوری کتب خطی، فهرست کردن تمام کتب خطی و جدید و... سعی فراوانی نمود. [۱۸]
عاقلی، باقر، شرح حال رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران، ج۱، ص۱۳۳، تهران، نشر گفتار، چاپ اول ۱۳۸۰.
۱.۶ - تأسیس مجله بهاراقدامات وی در دوره حضور در تهران منحصر در کتاب‌خانه مجلس شورای ملی نبود؛ وی مجله بهار را تأسیس نمود که بیش‌تر درباره امور ادبی در آن مقاله نگاشته می‌شد. [۱۹]
بامداد، مهدی، شرح حال رجال ایران در قرن ۱۲، ۱۳ و ۱۴هجری، ج۴، ص۴۹۳، تهران، انتشارات زوار، چاپ دوم، ۱۳۵۷.
[۲۰]
عاقلی، باقر، شرح حال رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران، ج۱، ص۱۳۳، تهران، نشر گفتار، چاپ اول ۱۳۸۰.
این مجله در دوره و در سال‌های ۱۲۸۹ و ۱۳۰۰ه. ش منتشر شد و در هر دوره دوازده شماره چاپ گردید. [۲۱]
دانشگر، احمد، پروین اعتصامی شاعره‌ای از تبار روشنی‌ها، ص۱۵-۱۶، تهران، انتشارات حافظ نوین، چاپ دوم، ۱۳۷۷.
۱.۷ - ترجمه آثار ادبیهمچنین وی حدود چهل عنوان از آثار ادبی نویسندگان اروپایی را به فارسی ترجمه کرد. [۲۲]
عاقلی، باقر، شرح حال رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران، ج۱، ص۱۳۳، تهران، نشر گفتار، چاپ اول ۱۳۸۰.
۱.۸ - وفاتیوسفخان اعتصامی در سال ۱۳۱۶ه. ش در سن شصت و چهار سالگی وفات یافت [۲۳]
عاقلی، باقر، شرح حال رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران، ج۱، ص۱۳۳، تهران، نشر گفتار، چاپ اول ۱۳۸۰.
و در شهر قم در جوار حرم حضرت معصومه (سلام‌الله‌علیهم) مدفون شد. [۲۴]
دانشگر، احمد، پروین اعتصامی شاعره‌ای از تبار روشنی‌ها، ص۱۳، تهران، انتشارات حافظ نوین، چاپ دوم، ۱۳۷۷.
۱.۹ - سخنی از دهخداعلیاکبر ده‌خدا درباره وی می‌نویسد: «یک عمر مواظبت به تربیت و تحلیه نفس تعلیم و تزکیه کسان و فرزندان، خدمت بی‌وقفه و بی‌تظاهر به معنویات جامعه با بی‌آزاری نسبت به هر چیز و هر کس، صفوت و خلوص با دوستان یکدل، محصل تاریخ حیات شصت و سه ساله یوسف اعتصامی (میرزا یوسف‌خان اعتصام الملک) است». [۲۵]
چاووش اکبری، رحیم، زندگی و شعر پروین اعتصامی حکیم بانوی شعر، تهران، نشر ثالث، چاپ اول، ۱۳۷۸، ص۲۰.
۱.۱۰ - فرزنداناز وی چهار پسر و یک دختر به جای ماند. ۲ - ابوالقاسم اعتصامیابوالقاسم اعتصامی فرزند یوسف اعتصام‌الملک، در سال ۱۲۷۷ه. ش در شهر تبریز دیده به جهان گشود. ابوالقاسم پس از طی تحصیلات مقدماتی، برای تکمیل تحصیلات به مدرسه عالی علوم سیاسی وارد شد و در آن‌جا به فراگیری سیاست پرداخت. ۲.۱ - سال ۱۲۹۵در سال ۱۲۹۵ه. ش به وزارت امور خارجه رفت و در آن‌جا مشغول به کار شد. [۲۶]
عاقلی، باقر، شرح حال رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران، ج۱، ص۱۳۳، تهران، نشر گفتار، چاپ اول ۱۳۸۰.
سپس به عنوان نایب دوم کنسول‌گری گرجستان به تفلیس رفت و مدتی نیز نایب کنسول قفقاز بود.۲.۲ - سال ۱۳۰۲در سال ۱۳۰۲ه. ش به آمریکا رفت و نایب دوم سفارت ایران در واشنگتن گردید؛ سپس به شوروی رفت و به نایب دومی سفارت مسکو تعیین گردید و پس از مدتی به عنوان نایب اولی مسکو منصوب شد. [۲۷]
عاقلی، باقر، شرح حال رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران، ج۱، ص۱۳۲، تهران، نشر گفتار، چاپ اول ۱۳۸۰.
وی هم‌چنین ژنرال قنسول عشق‌آباد، ژنرال قنسول بادکوبه، کفیل سفارت کبرای ایران در مسکو، کاردار موقت سفارت کبرای مسکو، وزیر مختار رایزن سفارت ایران و کفیل سفیر کبیر در مسکو بود. [۲۸]
الموتی، مصطفی، بازیگران سیاسی از مشروطیت تا سال ۱۳۵۷، لندن، چاپ پکا، نوبت اول، ۱۳۷۴ ه. ش، ۱۹۹۶م، ج۲، ص۳۱.
[۲۹]
عاقلی، باقر، شرح حال رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران، ج۱، ص۱۳۲، تهران، نشر گفتار، چاپ اول ۱۳۸۰.
۲.۳ - مناصب در داخل کشوراز جمله مناصب وی در داخل کشور می‌توان به کفالت اداره دوم اقتصادی کشور و رئیس اداره پنجم سیاسی اشاره نمود. [۳۰]
عاقلی، باقر، شرح حال رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران، ج۱، ص۱۳۲، تهران، نشر گفتار، چاپ اول ۱۳۸۰.
۳ - پروین اعتصامیپروین اعتصامی معروف به رخشنده فرزند یوسف اعتصام‌الملک آشتیانی در سال ۱۲۸۵ه. ش در شهر تبریز متولد شد. [۳۱]
چاووش اکبری، رحیم، زندگی و شعر پروین اعتصامی حکیم بانوی شعر، ص۱۹، تهران، نشر ثالث، چاپ اول، ۱۳۷۸.
مادرش اختر خانم اعتصامی (شوری) دختر عبدالحسین‌خان مقدم‌العداله بود و یکی از شاعران دوره پهلوی به شمار می‌رود. [۳۲]
دانشگر، احمد، پروین اعتصامی شاعره‌ای از تبار روشنی‌ها، ص۲۳، تهران، انتشارات حافظ نوین، چاپ دوم، ۱۳۷۷.
پس از انتخاب شدن پدرش برای نمایندگی مجلس، وی همراه پدرش به تهران نقل مکان نمود. [۳۳]
چاووش اکبری، رحیم، زندگی و شعر پروین اعتصامی حکیم بانوی شعر، ص۱۹، تهران، نشر ثالث، چاپ اول، ۱۳۷۸.
[۳۴]
دانشگر، احمد، پروین اعتصامی شاعره‌ای از تبار روشنی‌ها، ص۲۳، تهران، انتشارات حافظ نوین، چاپ دوم، ۱۳۷۷.
۳.۱ - تحصیلاتادبیات فارسی و عرب را نزد پدرش در خانه آموخت و هم‌چنین پدرش برای تعلیم و تربیت وی معلم سرخانه آورد. [۳۵]
چاووش اکبری، رحیم، زندگی و شعر پروین اعتصامی حکیم بانوی شعر، ص۲۶، تهران، نشر ثالث، چاپ اول، ۱۳۷۸.
وی از کودکی در جلسات مذاکرات و مباحث ادبی و علمی پدرش شرکت داشته است. [۳۶]
دانشگر، احمد، پروین اعتصامی شاعره‌ای از تبار روشنی‌ها، ص۲۴، تهران، انتشارات حافظ نوین، چاپ دوم، ۱۳۷۷.
سپس برای ادامه تحصیل به آمریکا رفت و در سال ۱۳۰۳ه. ش از مدرسه دختران آمریکا فارغ‌التحصیل شد. [۳۷]
چاووش اکبری، رحیم، زندگی و شعر پروین اعتصامی حکیم بانوی شعر، ص۱۹، تهران، نشر ثالث، چاپ اول، ۱۳۷۸.
[۳۸]
دانشگر، احمد، پروین اعتصامی شاعره‌ای از تبار روشنی‌ها، ص۲۴، تهران، انتشارات حافظ نوین، چاپ دوم، ۱۳۷۷.
وی در جشن فارغ‌التحصیلی خود خطابه «زن و تاریخ» را ایراد نمود که درباره اهمیت تربیت نسوان و نقش زن در بهبود پیشرفت مسائل اجتماعی بود. [۳۹]
انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، حکیم بانوی شعر فارسی پروین اعتصامی، ص۱۴، تهران، انتشارات دانشگاه پیام نور، چاپ اول، ۱۳۸۲.
۳.۲ - ازدواجدر سال ۱۳۱۳ه. ش و در سن ۲۸ سالگی با پسرعمویش ازدواج نمود [۴۰]
چاووش اکبری، رحیم، زندگی و شعر پروین اعتصامی حکیم بانوی شعر، ص۱۹، تهران، نشر ثالث، چاپ اول، ۱۳۷۸.
و پس از ازدواج، به خاطر همسرش مجبور شد که به کرمان‌شاهان برود؛ اما ازدواج آن‌ها عمری نداشت و وی پس از دو ماه به خانه پدرش در تهران بازگشت و پس از نُه ماه با بخشیدن مهریه خود طلاق گرفت. [۴۱]
چاووش اکبری، رحیم، زندگی و شعر پروین اعتصامی حکیم بانوی شعر، ص۱۹، تهران، نشر ثالث، چاپ اول، ۱۳۷۸.
[۴۲]
دانشگر، احمد، پروین اعتصامی شاعره‌ای از تبار روشنی‌ها، ص۲۴، تهران، انتشارات حافظ نوین، چاپ دوم، ۱۳۷۷.
۳.۳ - کارمند کتابخانهپروین اعتصامی در سال ۱۳۱۵ه. ش به عنوان کارمند کتاب‌خانه با حقوق پنجاه تومان در ماه، به استخدام دانشکده ادبیات و دانش‌سرای عالی درآمد. [۴۳]
انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، حکیم بانوی شعر فارسی پروین اعتصامی، ص۱۴، تهران، انتشارات دانشگاه پیام نور، چاپ اول، ۱۳۸۲.
۱.۸ - وفاتپروین اعتصامی در سال ۱۳۲۰ه. ش در سن ۳۵ سالگی وفات یافت. [۴۴]
چاووش اکبری، رحیم، زندگی و شعر پروین اعتصامی حکیم بانوی شعر، ص۲۶، تهران، نشر ثالث، چاپ اول، ۱۳۷۸.
۴ - پانویس
۵ - منبعسایت پژوهه، برگرفته از مقاله «خاندان اعتصامی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۰۴/۳۰. رده‌های این صفحه : ادیبان | تراجم | خاندان ها | خاندان های ایرانی | رجال سیاسی عصر پهلوی | شاعران فارسی | مقالات پژوهه | نمایندگان مجلس ملی
|